Róża kutnerowata

Róża kutnerowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Gatunek	róża kutnerowata
	Nazwa systematyczna
	Rosa tomentosa Sm.; Fl. Brit. 2: 539 (1800)
Synonimy
	Rosa annesiensis Déségl.; Rosa antitraaenii (Almq.) Almq.; Rosa attenuata Chabert ex Rouy; Rosa barcensis Simonk.; Rosa billotiana Crép.; Rosa borysthenica Chrshan.; Rosa britannica Déségl. ex Baker; Rosa capnoides A.Kern. ex Déségl.; Rosa carbonariensis Boullu; Rosa cinerascens Dumort.; Rosa clivorum Scheutz; Rosa cuspidata M.Bieb.; Rosa dumosa Puget ex Déségl.; Rosa eriosa Ripart ex Déségl.; Rosa euvestita Borbás; Rosa farinosa Bechst.; Rosa fimbriata Gremli; Rosa floccida Déségl.; Rosa foetida Bastard; Rosa friesii Scheutz; Rosa gisleri Puget ex Crép.; Rosa gussenbaueri J.B.Keller & Pacher; Rosa hegetschweileri Brügger ex R.Keller; Rosa herculis Borbás; Rosa hurstiana Hesl.-Harr.; Rosa inclinata A.Kern.; Rosa insidiosa Gren.; Rosa intricata Crép.; Rosa javorkae Degen; Rosa lepidinula (Almq.) Almq.; Rosa mariascheinensis J.B.Keller & Wiesb. ex R.Keller; Rosa mauternensis J.B.Keller; Rosa micans Déségl.; Rosa mollissima Willd.; Rosa pellita Ripart ex Déségl.; Rosa podolica Tratt. ex Link; Rosa properata Boullu ex Déségl.; Rosa pseudocuspidata Crép.; Rosa pseudoterebinthinacea Borbás; Rosa sendtneri Heinr.Braun ex Beck; Rosa subglobosa Sm.; Rosa sueffertii Kirschl.; Rosa terebinthacea Besser; Rosa terebinthacea Besser ex Spreng.; Rosa umbellifera Sw. ex Oborný; Rosa umbellifera Sw. ex Déségl.; Rosa viscosa Jan; Rosa zabelii Crép.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Róża kutnerowata (Rosa tomentosa Sm.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Występuje na rozległych obszarach w Europie. W Polsce spotykany, aczkolwiek na ogół rzadko na niemal całym obszarze. Rośnie w zaroślach na stokach, przydrożach i skrajach lasów. Jest to róża o owłosionych, sinozielonych liściach, jasnoróżowych kwiatach o pierzastych, rozpostartych lub wzniesionych działkach.

Zasięg geograficzny

Gatunek występuje dziko w Europie Środkowej. Zwarty zasięg obejmuje obszar od północnej części Półwyspu Iberyjskiego, Francji i Irlandii po środkową i południową europejską część Rosji. Na południu zasięg obejmuje obszary górskie na Bałkanach do północnej Grecji i Apeniny we Włoszech. Na północy gatunek sięga po Wielką Brytanię, Danię, południową Szwecję i kraje bałtyckie^[4]. W Polsce spotykany jest na niemal całym obszarze kraju, ale wszędzie rzadki lub miejscami go brak (np. północno-wschodnia część kraju, Pomorze Gdańskie, Śląsk Opolski)^[5]. Jako gatunek introdukowany rośnie w Syrii i w Stanach Zjednoczonych^[3].

Morfologia

Pokrój: Krzew o pędach łukowatych do przewisających, osiągający od 1 do 2,5 m wysokości^[5], gęsto rozgałęzionych^[6]. Łodygi z długimi międzywęźlami^[6], pokryte kolcami lekko zakrzywionymi do prostych, rzadko też z kolcami hakowatymi^[5].

Liście: Pierzasto złożone z 5–7 listków. U nasady z ogruczolonymi lub gładkimi, wąskimi przylistkami (do kilkunastu mm długości i 4 mm szerokości^[7]). Osadki liściowe owłosione, czasem z nielicznymi gruczołkami, kolczaste. Listki jajowate do eliptycznych, sinozielone lub sine, owłosione gęsto po obu stronach, czasem od spodu także ogruczolone. Na brzegu piłkowane pojedynczo lub podwójnie^[5].

Kwiaty: Pojedyncze lub zebrane po kilka. Osiągają od 3,5 do 5 cm średnicy^[7]. Wyrastają na długich (od 2 do 3,5 cm długości^[7]) i zwykle ogruczolonych szypułkach. Działki kielicha silnie pierzasto podzielone, z szerokimi łatkami bocznymi. Działki na brzegu i grzbiecie są zwykle ogruczolone, odstające lub lekko wzniesione (w czasie dojrzewania owoców odpadają). Koronę kwiatu tworzy 5 jasnoróżowych płatków. Szyjki słupków są nagie lub owłosione, wystają w formie bukietu ponad wąskie orficjum (ujście hypancjum – poniżej 1 mm średnicy). Dysk jest stożkowaty^[5]. Jajowate hypancjum w czasie kwitnienia ma do 7 mm długości i 4 mm średnicy i zwykle jest ogruczolone, rzadko nagie^[7].

Owoce: Jajowate do eliptycznych niełupki osiągające 4,2–4,6 mm długości i 2,3–2,6 mm średnicy. Powierzchnia nieco błyszcząca, pomarszczona, żółta do pomarańczowej. Wierzchołek owocu jest owłosiony^[6]. Zebrane są wewnątrz okrągławych lub jajowatych, osiągających 1–1,5 cm długości^[7], czerwonych (po dojrzeniu), mięsistych i ogruczolonych owoców pozornych (szupinkowych)^[5]. Z dojrzałych owoców działki odpadają, wcześniej są rozpostarte, czasem wzniesione^[5].

Kwiat
Owoce szupinkowe
Liść

Gatunki podobne: Róża zapoznana R. sherardii ma zwykle ciemnoróżowe kwiaty, działki na dojrzałych owocach trwałe, ujście hypancjum nieco szersze – ok. 1 mm szerokości^[8].

Biologia i ekologia

Kwitnie w czerwcu^[5].

Rośnie w zaroślach na miedzach, w miejscach kamienistych, na zboczach, przydrożach, w zaroślach i na skrajach lasów^[6]^[5]. Występuje zarówno na glebach piaszczystych, jak i gliniastych, zasobnych w węglan wapnia^[5]. Na obszarach górskich w Polsce sięga do ok. 900 m n.p.m.^[5]

Liczba chromosomów 2n = 35^[6]^[8]^[5].

Systematyka

Gatunek zaliczany jest do podsekcji Vestitae w sekcji Caninae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju róża Rosa z rodziny różowatych Rosaceae^[9].

Do tego gatunku w jego szerokim ujęciu (Rosa tomentosa agg.) bywa włączana róża zapoznana R. sherardii^[9].

Te dwa gatunki w przypadku rozdzielnego traktowania tworzą mieszańce opisywane jako R. × suberectiformis i Rosa pseudoscabriuscula^[9]. Mieszańce tworzą się także ze skrzyżowania z różą dziką Rosa canina (nazywane R. scabriuscula), przy czym jeśli pyłek pochodzi z róży kutnerowatej to potomstwo takiej krzyżówki jest zupełnie nagie. Poza tym udokumentowano mieszańce z różą polną Rosa agrestis, Rosa corymbifera (= R. × aberrans Wolley-Dod), różą drobnokwiatową Rosa micrantha, różą miękką Rosa mollis, różą rdzawą Rosa rubiginosa (= R. × avrayensis Rouy), Rosa squarrosa, różą pnącą Rosa arvensis, różą gęstokolczastą Rosa spinosissima (= R. × andrzejowskii Boreau^[9].

W obrębie gatunku wyróżnia się dwie odmiany^[5]:

var. tomentosa – listki na brzegach podwójnie piłkowane, pod spodem zwykle z gruczołkami,
var. cinarascens (Dumort) Crepin – listki na brzegach pojedynczo piłkowane, pod spodem zwykle bez gruczołków.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Rosa tomentosa Sm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-22].
↑ Rosa tomentosa. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2021-01-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Polski. Kraków: Plantpress Sp. z o.o., 2002, s. 60-72. ISBN 83-85982-69-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Vít Bojnanský, Agáta Fargašová: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Springer Science & Business Media, 2007, s. 259. ISBN 978-1-4020-5362-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Rosa tomentosa Smith. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-22].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 230. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Piet Bakker, Bert Maes, Roger Maskew, Clive Stace. Dog-roses (Rosa sect. Caninae): towards a consensus taxonomy. „British & Irish Botany”. 1, 1, s. 7-19, 2019.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-22] (ang.).

[powo-3] Rosa tomentosa Sm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-22].

[floran-4] Rosa tomentosa. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2021-01-22].

[popek_2002-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Ryszard Popek: Dziko rosnące róże Polski. Kraków: Plantpress Sp. z o.o., 2002, s. 60-72. ISBN 83-85982-69-8.

[vit-6] Vít Bojnanský, Agáta Fargašová: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Springer Science & Business Media, 2007, s. 259. ISBN 978-1-4020-5362-7.

[america-7] Rosa tomentosa Smith. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-22].

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 230. ISBN 83-01-14342-8.

[bakker-9] Piet Bakker, Bert Maes, Roger Maskew, Clive Stace. Dog-roses (Rosa sect. Caninae): towards a consensus taxonomy. „British & Irish Botany”. 1, 1, s. 7-19, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]